طرح درس و ضرورت آن در آموزش
دلايل ضرورت طرح درس براي معلم
دلايل زير داشتن طرح درس را براي معلم مسلم مي‌كند:
1ـ طرح درس توجه معلم را به انتخاب روش‌ها و فنون مناسب تدريس براي درس‌هاي مختلف جلب مي‌كند.
2ـ در جريان تهيه طرح درس، معلم فرصت خواهد داشت تا مشكلات احتمالي تدريس را پيش‌بيني كند.
3ـ چون طرح درس طبق اصول معين تهيه ميشود، موجب ميشود كه عوامل اصلي جريان تدريس در نظر گرفته شود و فراموش نشود.
4ـ طرح درس موجب ميشود معلم با اعتماد بيشتري در كلاس حاضر شود.
5ـ طرح درس موجب ميشود كه معلم فعاليت‌هاي ضروري آموزشي را به ترتيب و يكي پس از ديگري، در مراحل و زمان‌هاي مشخص و به شيوه‌اي منطقي پيش ببرد و نتايج حاصل از آن را براي تدريس در مراحل بعدي آموزش مورد استفاده قرار دهد.
6ـ احتمالاً در مراحل اوليه تدريس، معلمان تازه كار نمي‌توانند تمامي مراحل تدريس و جزئيات آن را به خاطر بسپارند، داشتن طرح درس، اين مشكل را برطرف مي كند. معلمي كه بدون برنامه و آمادگي قبلي به كلاس مي‌رود، ممكن است با ناكامي روبرو شود.
7ـ وجود طرح درس، ارزشيابي تدريس معلم را توسط بازرسان و راهنمايان تعليماتي و غيره آسان مي‌كند.
الگوي كلي طرح درس
الگوي كلي طرح درس براساس مدل عمومي آموزشي و روش آموزش براي يادگيري در حد تسلط شامل مراحل زير است:
مرحله 1ـ عنوان درس:
در اين قسمت عنوان كلي درس نوشته ميشود.
مرحله 2ـ اجراي محتواي درس:
در اين قسمت ريزمواد درسي و عناوين فرعي آن به تفكيك و به تفصيل نوشته ميشود.
مرحله 3ـ هدف‌هاي آموزشي:
در اين قسمت هدف‌هاي آموزشي درس به صورت هدف‌هاي رفتاري و با توجه به يكي از طبقه‌بندي هاي هدف‌هاي آموزشي، مثل طبقه‌بندي بلوم، نوشته مي‌شوند.
مرحله 4ـ رفتارهاي ورودي:
در اين قسمت ويژگي‌هاي ورودي دانش‌آموزان (شناختي، عاطفي، رواني و حركتي ه براي هدف‌هاي آموزشي درس پيش نياز به حساب مي‌آيند، نوشته مي‌شوند. اين پيش‌نيازها بايد برحسب عملكرد‌هاي قابل مشاهده يادگيرندگان نوشته شوند.
مرحله 5ـ ارزشيابي تشخيصي يا سنجش آغازين:
در اين قسمت آزمون كاملي براي سنجش ويژگي‌هاي ورودي پيش نياز دانش‌آموزان تهيه ميشود تا در آغاز آموزش به اجرا در‌آيد.
مرحله 6ـ آموزش ترميمي يا جبراني:
بعد از اجراي ارزشيابي تشخيصي، چنانكه معلوم شود كه تعدادي از يادگيرندگان يا همه آنها از لحاظ ويژگي‌هاي ورودي (به ويژه شناختي و رواني ـ حركتي) كم و كسرهايي دارند، بايد پيش از آموزش اصلي به رفع اين كمبودها اقدام كرد. بنابراين در اين قسمت روش‌هاي آموزشي ترميمي متناسب با رفتارهاي ورودي نوشته مي‌شوند.
مرحله 7ـ روش‌ها و مواد آموزشي:
در اين قسمت روش‌ها، فنون و مواد آموزشي متناسب با هدف‌هاي مختلف آموزشي نوشته مي‌شوند. اين روش‌ها و فنون بايد با توجه به اصول و نظريه‌هاي يادگيري و انگيزش و نيز با مراجعه به شيوه‌هاي گوناگون آموزشي تهيه و تدوين شود. در اين قسمت طرح آموزشي علاوه بر تعيين فعاليت‌هاي آموزشي معلم و مواد آموزشي مورد نياز براي آموزش دادن هدف‌هاي پيش‌بيني شده درس، معلم بايد فعاليت‌هاي يادگيرندگان از جمله خواندن كتاب درسي، انجام تمرين‌ها، انجام پروژه هاي تحقيقي، دادن گزارش، بحث گروهي، انجام آزمايش و جز اينها را در طرح درسي خود تعيين كند. در ضمن فضاي آموزشي، يعني محلي كه در آن فعاليت‌هاي آموزشي ـ يادگيري صورت خواهد گرفت، از جمله كلاس درس و آزمايشگاه و غيره نيز بايد در اين قسمت طرح درس مشخص شوند.
مرحله 8 ـ ارزشيابي تكويني:
در اين قسمت براي هر هدف آموزشي يا مجموعه‌اي از هدف‌هاي وابسته به هم، يك آزمون مختصر دقيق تهيه ميشود تا بتوان به وسيله آن ميزان يادگيري يادگيرندگان و نواقص يادگيري آنها را در هر يك از هدف‌هاي آموزشي به دقت تعيين كرد و بلافاصله پس از اجراي اين آزمون و بيش از آموزش هدف‌هاي تازه، به رفع نواقص يادگيري يادگيرندگان از آن هدف اقدام كرد.
مرحله 9ـ ارزشيابي تراكمي:
در اين قسمت يك آزمون جامع نهايي كه تمامي هدف‌هاي آموزشي درس را در بر گيرد، تهيه ميشود. هدف آزمون تكويني مرحله قبل شناسايي مشكلات يادگيري يادگيرندگان در جريان آموزش است. در حاليكه هدف آزمون تراكمي اين مرحله تعيين مقدار يادگيري يادگيرندگان از كل هدف‌ها و محتواي درس است. براساس نتايج حاصل از اين ارزشيابي در مورد يادگيري نهايي يادگيرندگان قضاوت به عمل مي‌آيد و به آنها نمره داده ميشود.
مرحله 10ـ ارزشيابي از طرح درس:
در اين قسمت ميزان اثربخشي طرح آموزشي معلم، با توجه به توفيق يادگيرندگان در رسيدن به هدف‌هاي آموزشي، مورد قضاوت قرار مي گيرد. چنانچه همه يادگيرندگان در رسيدن به تمامي هدف‌هاي آموزشي موفق نشوند. معلم بايد در مراحل قبلي طرح خود به دنبال مشكلات به جستجو بپردازد، آنها را بيايد هنگام تهيه و اجراي درس‌هاي ديگر آنها را برطرف كند.
نتيجه‌گيري
طرح درس از وسايل بسيار مهم براي تدريس است كه كمتر از آن توجه ميشود. هر آموزگار اعم از مجرب و مبتدي طرح درس لازم دارد. طرح درس نقشه و تداركي است كه براي بالا بردن كيفيت آموزشي يك مطلب در نظر مي‌گيريم و مطابق آن آموزش را شروع كرده و به پايان مي‌رسانيم.براي تهيه يك طرح درسي اين موارد را رعايت مي‌كنيم: دانستني‌هاي معلم درباره موضوع مورد نظر را مطالعه مي‌كنيم. شيوه‌هاي تدريس را مشخص مي‌كنيم. مراحل ارائه درس را معين مي‌كنيم. وسايل لازم را از قبل تدارك مي‌بينيم. اطلاعات قبلي و زمينه ذهني دانش‌آموز را به ياد مي‌آوريم. مدت لازم براي آموزش موضوع را تخمين مي‌زنيم. تكاليفي را كه براي شاگرد در كلاس و در منزل لازم است از پيش تعيين مي‌كنيم. هدف‌هاي درس را معين مي‌كنيم. كتاب دانش‌آموز و راهنماي آن را مورد مطالعه قرار مي‌دهيم. توقع و انتظاري را كه در پايان وقت از دانش‌آموز داريم دقيقاً پيش‌بيني مي‌كنيم.
منابع:
1ـ صفوي، امان‌اله (1378) كليات روش‌ها و فنون تدريس، نشر معاصر
2ـ سيف، علي‌اكبر (1375)، روان‌شناسي پرورشي (روان‌شناسي يادگيري و آموزش) انتشارات آگاه
3ـ بهروش، محمود و ديگران (1365) روش تدريس رياضيات ابتدايي
به نقل از روزنامه اطلاعات 26/7/1388
آرزویم سربلندی تمام کودکان سرزمینم است...